Mevsim Geçişleri Ruh Sağlığımızı Nasıl Etkiliyor?

Güneşi daha az görebildiğimiz, hava sıcaklıklarının düştüğü kış mevsimine girmek üzereyiz. Her değişen mevsim aslında vücudumuz için uyum sağlamak zorunda olduğu yeni şartlar demektir. Bu nedenle her değişen şartta olduğu gibi mevsim değişikliklerinde de vücudumuz bir uyum süreci yaşar. Mevsim değişikliklerinde yaşanan değişikliklere uyum çabası sadece insanlara özgü bir durum değildir. Mevsim değişikliklerinden tüm canlılar etkilenir. İnsanların belki de en çok etkilenen kısmı ruh sağlığıdır.

Her insanın değişen şartlara uyumu farklı olduğu için mevsim değişikliklerine verdiği tepki ve derece de farklıdır. Ama genel kanaat mevsim değişikliklerimizin ruh sağlığımızı olumsuz etkilediği yönündedir. Kış mevsimine geçiş ise etkisi diğer mevsim geçişlerine göre biraz daha uyumu zor bir mevsim geçişidir. Bu nedenle kışa geçiş mevsimi olan sonbahar hüzün mevsimi olarak ta adlandırılır. Hatta bu geçiş dönemi,  ruh sağlığı olumsuz etkilen insanlarda kış depresyonu, mevsimsel duygu durum bozukluğu adı verilen bazı psikolojik hastalıklara neden olabilmektedir.

İnsanın doğaya uyumunu sağlayan en önemli etkenlerden biri de güneştir. Gün ışığı vücudumuzda bazı hormonların salgılanmasını sağlayarak uyku ve duygu durumumuzu etkiler. Bu düzende başlıca sorumlu iki hormon vardır. Bu hormonlar seratonin (mutluluk hormonu) ve melatonin (uyku hormonu) hormonlarıdır. Melatonin hormonu günlük hayatta havanın kararması ile salgılanır ve vücudun uyumasını sağlar. Havaların soğuduğu ve günlerin kısaldığı kış aylarında kanda melatonin seviyesi artarken seratonin seviyesi azalır. Artan hormon olan melatonin nedeni ile uykuya olan meyil artarken azalan hormon olan seratonin nedeni ile de halsizlik, yorgunluk hali hissedilir. Bu hormonal değişiklikler nedeni ile de insan ruh sağlığı mevsim değişikliklerinden etkilenir. Güneş ışığından coğrafi olarak daha az yararlanmak zorunda kalan ülkelerde hem depresyon hem de intihar vakalarının daha fazla olduğu kanıtlanmıştır.

Ama mevsim değişikliğine bağlı şikayetler sadece kış aylarında görülmez, Daha az olmakla birlikte her mevsim değişikliğinde yaşanabilir. Hareketin azaldığı, soğuk havaya uyum sağlandığı kış mevsiminden ilkbahara geçişte tekrar uzayan günler ve artan aktivitelere uyum sağlamakta ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir. Mevsimsel olarak ruh sağlığının etkilenmesi nüfusun yaklaşık olarak %5’inde görülür. Her hangi bir yaş aralığında bariz farklılık olmasa da genç erişkinlik döneminde yani yaklaşık 20’li yaşlarda görülmeye başlar. Mevsimsel değişikliklerin ruh sağlığımızı etkilemesi cinsler arasında da farklılık gösterir. Kadınların ruh sağlığı erkeklere göre mevsim değişikliğinden daha çok etkilenir. Depresyona meyilli aile bireylerine sahip olmak ta etkilenme oranı artıran faktörlerdendir.

Kış depresyonu, sonbahar ayları ve kış aylarında görülen bir duygu durum bozulmasıdır. Kişi kendisini yorgun, bezgin, mutsuz hisseder. Yaptığı hiçbir işten zevk almaz. Sosyal ortamlardan kaçar. İştahı azalır. Uyku düzeni bozulur. Giyilen kıyafetlerin yaz aylarında giyilen kıyafetlere göre kişinin hareketlerini kısıtlıyor olması da ruh sağlığını olumsuz etkiler. Tüm bunların sonunda enerjisi azalan kişi depresif bir duygu durumuna girer. Daha çok etkilenen insanlarda ağlama nöbetleri, sosyal izolasyon, iş veya okul başarılarında düşüş olabilir. Kişi, huzursuzluk hisseder. Kış depresyonuna yol açabilen farklı etkenler olsa da en önemli etken güneş ışınlarının daha az görülmesidir. Bu depresyon genelde günlerin uzamaya başladığı ilkbahar, yaz mevsiminde ortadan kalkar.

Kişilerde görülen ruh sağlığı değişikliklerinin mevsimsel olarak duygu durum bozukluğu olarak adlandırılabilmesi için bu belirtilerin 2 yıl üst üste ve aynı aylarda görülüp diğer aylarda görülmemesi şartı aranır.

Mevsimsel Duygu Değişikliklerinden Korunabilmek İçin Neler Yapabiliriz?

Ana kural her mevsimin özel yanları olduğunun farkına varmaktır. Böylece her mevsimin tadı çıkartılır.  Mevsim kış bile olsa gün ışığından olabildiğince çok yararlanılmalıdır. Evler ya da işyerlerinin yapay ışıklandırma yerine güneş ışığı ile aydınlatılması gün içinde ruh sağlığımızı oldukça olumlu etkiler. Genel yaşam önerileri içinde yer alan düzenli egzersiz yapmak özellikle açık havada düzenli yürüyüşler, sağlıklı beslenmek, yeterli su tüketmek de mevsim geçişlerinin ruh sağlığımıza olan etkilerini daha az hissetmemizi sağlar. Alkol ve kafein alımından kaçınılmalıdır. Yatmadan önce ılık bir duş alınmalıdır. Vücut için yeterli uykuyu alabilmek için her gün aynı saatte yatarak aynı saatlerde kalkmaya dikkat edilmelidir. Sosyal olarak aktif kalmak ruh sağlığımızı olumlu etkileyecektir. Zevk alınan aktivitelerin yapılması, arkadaş grupları ile vakit geçirmek hem sosyal açıdan hem de duygusal açıdan kendimizi iyi hissettirir. Bu sosyal grupları seçerken pozitif enerjili kişilerden oluşan gruplar tercih edilmelidir. Stresten uzak durulmalıdır.

Zaman zaman kendimize küçük hediyeler vermek ruh sağlığımıza iyi gelir. Kuaförde geçirilecek birkaç saat, cilt bakımı yaptırmak, uzun süredir istenen bir kıyafetin alınması gibi. Eğer mümkünse yapılacak birkaç günlük tatiller de önerilir.

Tüm bu önerilere rağmen şikayetler devam ediyor ve kişi bunlarla baş edemiyorsa mutlaka bir psikiyatri uzmanından destek almalı, gerekirse başlanacak olan ilaç tedavilerini uygulamalıdır. Mevsimsel ruh sağlığı değişikliklerinin tedavisinde ilaç tedavisi ile birlikte psikoterapi de kullanılır.